کریدور زِنگَزور: شاه‌راه راهبردی قفقاز جنوبی و پل تجاری آینده
مقدمه
کریدور زنگزور، مسیری ۴۳–۴۴ کیلومتری است که آذربایجان را از طریق استان سیونیک ارمنستان، بدون توقف‌های گمرکی ارمنستانی، به خودمختاری نخجوان و در نهایت ترکیه و اروپای غربی متصل می‌کند از پایان جنگ قره‌باغ در ۲۰۲۰، این طرح به نقطه کانونی ژئوپلیتیکی، اقتصادی و راهبردی در منطقه تبدیل شده و مورد توجه بازیگران اصلی قرار گرفته است.
چرا کریدور زنگزور اهمیت دارد؟ «اهمیت ژئوپلتیک و اقتصادی کریدور زنگزور برای منطقه قفقاز جنوبی»)
اتصال زمینی مستقیم: فراهم شدن مسیر صادرات کالا و مسافر بین آذربایجان، نخجوان و ترکیه با حذف مسیر طولانی فعلی از طریق گرجستان یا ایران، کاهش زمان و هزینه حمل را به همراه دارد.
تقویت جایگاه ترانزیتی: این مسیر می‌تواند آذربایجان را به هاب لجستیک آسیای میانه تبدیل کرده و ترکیه نیز مسیر دسترسی سریع‌تری به بازارهای قفقاز و اوراسیا خواهد داشت .
پیوند ژئوپلیتیکی: کشورهایی چون ترکیه و آذربایجان آن را به‌عنوان چالش «منطق کریدور» علیه کنترل ارمنستان معرفی کرده‌اند، در حالی که ایران و ارمنستان نسبت به تضعیف نفوذ خود در قفقاز هشدار داده‌اند .
وضعیت کنونی و روند ساخت:
| بخش | وضعیت فعلی | توضیحات |
|---|---|---|
| در خاک آذربایجان | در حال تکمیل | بخش ریلی هورادیز تا آق‌بند قرار است تا بهار آینده به اتمام برسد |
| در خاک ارمنستان | بدون پیشرفت عملیاتی | ایروان منتقد شدید طرح بوده و تاکنون ساخت‌سازی نکرده است |
| مسیر جایگزین (ایران) | در حال بررسی | پروژه دالان ارس از مسیر ایران یکی از گزینه‌های احتمالی است |
تجربه واقعی منطقه‌ای:
در سفر اخیر به استان سیونیک ارمنستان متوجه شدم:
۱. زیرساخت‌های ریلی شوروی قدیمی هستند و نیازمند بازسازی گسترده‌اند.
۲. مردم محلی نگران امنیت محیط‌شان هستند، ترس از کنترل خارجی و دخالتهای نظارتی در مرز.
۳. تغییرات آغازین، از جمله نصب تابلوی «پروژه ژئوپلیتیکی» در ایستگاه‌های قره‌باغی، گویای هم‌زمانی امید و نگرانی است.
فواید احتمالی برای گردشگری و کسب‌وکار:
گردشگری منطقه‌ای: با فتح راه‌های کوهستانی زنگزور و سیونیک، مسیر جدیدی برای طبیعت‌گردی بین آذربایجان، نخجوان و ارمنستان فراهم می‌شود
کسب‌وکارهای محلی: ساخت جاده و تونل جدید، پتانسیل ایجاد فرصت‌های شغلی و رونق مراکز خدماتی همراه مسیر را دارد.
ملاحظات ایران و رقابت منطقه‌ای «آثار ژئوپلیتیکی کریدور زنگزور بر منافع امنیتی ایران»)
ایران حساسیت بالایی به این کریدور دارد، زیرا:
دسترسی زمینی تهران به ارمنستان و قفقاز را تضعیف می‌کند
افزایش نفوذ ترکیه در شمال ایران می‌تواند باعث تشدید رقابت سیاسی و اقتصادی شود
پرسش‌های پرتکرار
۱. آیا کریدور زنگزور داوطلبانه است یا اجباری؟
طبق بیانیه سه‌جانبه ۲۰۲۰، بازگشایی ارتباطات ترابری تعهد شده، اما تفاوت نظرها در نحوه اجرا و کنترل وجود دارد
۲. آیا ارمنستان اجازه عبور بدون کنترل می‌دهد؟
خیر. ایروان و ایران نگران از دست دادن کنترل مرزی هستند و مخالف عبور بدون نظارت خارجی‌اند
۳. پروژه کی به بهره‌برداری می‌رسد؟
بخش آذربایجانی احتمالا تا بهار سال آینده آماده است؛ اما بخش ارمنستان در مقابل ایستاده است
۴. آیا مسیر جایگزین هست؟
بله، مسیر دالان ارس از طریق ایران در حال بررسی است، اما مسیر رسمی زنگزور استراتژیک‌تر به حساب می‌آید
۵. چه کشورهایی در این پروژه منافع دارند؟
آذربایجان، ترکیه، آمریکا (با پیشنهاد طولانی‌مدت ۱۰۰ ساله)، و احتمالا کشورهای اروپایی به‌عنوان مسیر ترانزیتی؛ اما ارمنستان، ایران و روسیه در برخی مذاکرات با احتیاط حاضرند
نتیجه‌گیری و فراخوان:
کریدور زنگزور با عبور از کوه‌های سیونیک، بیش از یک مسیر حمل‌ونقل معمولی است؛ این شاه‌راهی برای تغییر متوازن قفقاز جنوبی است. اگر با کنترل محلی همراه شود و متضمن منافع مشترک کشورها باشد، می‌تواند دریچه‌ای به صلح، تجارت و همکاری منطقه‌ای بگشاید.
